Şekil-1. Yan Dalların Üstten Görünümü

Yukarıdaki şekilde lider etrafında ana dalların dağılımı görülmektedir. Doğru taç oluşumunda gelişme kuvvetleri aynı ve lider etrafında eşit açılarla dağılmış  beş adet dal seçilmiş, böylece çok ideal bir kat oluşturmuştur. Yanlış olan taç oluşumunda ise yan dallar çok sık olduğu için birbirini gölgeleyeceğinden ve kültürel işlemleri zorlaştıracağından ideal bir taç oluşturulamamıştır.

- Ana dalların gövde ile yaptıkları açılar 45-60o olmalıdır. Dar açılı olan dalların direnci zayıf olduğu için çabuk kırılır.

genç dalların açılmasında mandalların ucuna takılan ağırlıklar kullanılabilir.

Eğer ağırlıkların hazırlanmasında ve temininde güçlükler yaşanırsa dal açılarını genişletmek için kürdan, budama artıkları, saz kamışı, ince tahta vb. malzemeler  kullanılabilir. Önemli olan ne şekilde olursa olsun dik gelişen dalların açılarını genişletmektir.

açısını genişletmek istediğimiz dal, dal açıcı kullanmadan budama ile doğal olarak genişletilmiştir. c’de ise dışa bakan dal çıkarılmış kürdan ile açı genişletilmiştir.

Yardımcı dal oluşumuna özen gösterilmelidir. Yardımcı dallar ana dallar üzerinde mümkün olduğu kadar eşit uzaklıkta ve aynı yönde bırakılmalıdır. Ayrıca ana dallar ile yardımcı dallar arasında vegetatif gelişme bakımından rekabet olmamalıdır ve şekil bakımından düzenli gelişmelerini sağlayabilmemiz için yardımcı dallar, ana dalların büyüme noktasından 15-25 cm. daha aşağıda seçilmelidir. Ayrıca ana dallar ile yardımcı dallar arasında 45o lik açı olmasına dikkat etmek gerekir.

- Ana dallar arasında vegetatif gelişme bakımından düzensizlikler varsa;

a)      Kuvvetli dallar üzerindeki meyveler tamamen bırakılarak zayıf dallar seyreltilmeli,

b)      Kuvvetli dallar üzerinde çok fazla dal bırakılarak besin maddelerinin bir noktaya akmasına engel olunmalı, zayıf dallarda da dal seyreltmesi yapılarak besin maddesi akışları büyüme noktalarına yönlendirilmelidir.

c)      Kuvvetli gelişen dalların açıları genişletilmeli, zayıf gelişen dalların daraltılmalıdır

farklı açılardaki dalların gelişme durumları görülmektedir.Yere paralel olarak gelişen dallar üzerinde kuvvetli sürgünler(obur dallar) oluşur.  Lider ile dar açılı büyüyen dallar ise kuvvetli gelişir ve geç meyveye yatar. Ancak Düşey ile 45-60o açı ile gelişen dallar üzerinde meyve gözleri oluştuğu için erken meyveye yatar.

- Unutulmamalıdır ki dalları kısa kesmek vegetatif gelişmeyi, hiç kesmemek ya da uzun bırakmak ta generatif faaliyetleri teşvik eder.

- Aynı noktadan yan yana büyüyen aynı kuvvette dalların gelişmesine izin verilmemeli, geniş açılı dal bırakılarak dar açılı olan çıkarılmalıdır.      

- Meyve ağaçlarında türler ve çeşitler arasında gelişme bakımından, oluşturdukları dal ve dalcık sayıları bakımından ve çiçek tomurcuklarını oluşturdukları yerler bakımından farklılıklar bulunmaktadır. Bu sebeple türler içindeki çeşitler ayrı ayrı incelenmelidir. Örneğin bir elma çeşidi olan Jonafree, uzun kesimlerde ölü göz oluşturmaktadır. Bu çeşitte daha kısa kesimler yapmak gerekmektedir. 

Şekil-2. Kesim Şekilleri

Üstteki şekillerde dal kesimlerinin nasıl yapılacağı gösterilmektedir. Liderde dikim yılında yapılan kesimlerde, aşı noktasının ters istikametindeki göz üzerinden, yan dallarda ise dışa bakan göz üzerinden kesim yapılmalıdır. Kesim meyilli yapılmalı, göze zarar verilmemelidir.

 

Budama Zamanı:

Budama zamanı, meyve ağacının toplu büyümesini, kesime karşı göstereceği tepkiyi, verimini, fizyolojik ve ekonomik ömrünü etkiler. Budama kış ve yaz (yeşil ) olmak üzere iki ayrı ve zıt mevsimlerde yapılır.
 

Kış budama zamanı:

Meyve ağaçlarını budamak için en uygun dönem, yaprak dökümünü izleyen günlerle ilkbahar gelişme periyodunun başlaması arasında geçen dönemdir. Kışı ılık geçen yerlerde meyve ağaçlarının kış dinlenmesine girmelerinden sonraki süre, budama bakımından, en uygun bir zaman dilimidir. Çünkü bu devrede hem işçi temini yaza göre daha kolay hem de ağaçlarda yapraklar olmadığı için çıkarılacak dallar kolaylıkla tespit edilebilir. Ancak kışı sert geçen yerlerde şiddetli donlardan önce, budamanın yapılması doğru olmaz, don tehlikesi geçtikten sonra budama yapılmalıdır.

Yaz budama zamanı:
Yaz boyunca meyve ağaçlarında sürgünlerin seyreltilmeleri, uç alma, bükme, eğme, dalların birbiriyle karşılıklı olarak bağlanmaları ve açıların genişletilmeleri, daraltılmaları gibi yapılan işlemlerin tümüne yaz budaması denir. Yazın yapılan budamalar kışın yapılanlara göre daha fazla bodurluk sağlar. Yaz budaması yaparken meyve/yaprak oranına dikkat edilmelidir. Yaz budamasında amaç, meyvelerin daha iyi renklenmelerini sağlamak, vegetatif gelişmeyi düzenlemek, kış aylarında yapılacak budama işlemlerini azaltmak ve derim işleri ile kültürel etkinlikleri kolaylaştırmaktır.

 

Yaz budaması özellikle meyve ağaçlarının şekillendirme yıllarında yapılması gerekli olan önemli bir teknik işlemdir. Meyve ağaçlarında, yaz budaması ilkbahar gelişme periyodunun sonu ve yaz gelişme periyodu içerisinde sürgünler odunsulaşmaya başladıktan sonra yapılabilir. Genellikle ağaçlar üzerinde şekli bozan, büyümeleri istenmeyen gelişmeleri ama yardımcı dalların zararına olan dallar kesilerek çıkartılabilir yada eğilip bükülebilir. Bazı dallar da açıları genişletilerek gelişmeden alıkonulabilir.

Dikim Budaması ve Birinci yıl budaması;

Dalsız    fidan  ise  75  cm’den  tepesi  vurulur. (Şekil.6.2.2.A)  Tepe  kesimi  bir  daha  yapılmaz. Eğer  lider   gelişimi   zayıfsa sonraki yıl yeniden  tepesi  kesilebilir. Dallı  fidan  ise  lider  dal, üstteki  yan  dalın  25  cm  üzerinden  tepesi  kesilir.  Bu  da aşı noktasından  90-100  cm yukarısına isabet eder. 1-2 yan  dal  varsa  bunlar  çıkartılır.(Şekil.6.2.2.B)

Lideri dikimle beraber bir hereğe  bağlamak  gerekir.  Yan  dallar   liderin etrafına eşit açılı dağılmış olmalıdır.  Dallar  45-76 cm  yükseklikte  olmalıdır. 45 cm aşağıdaki   dallar çıkartılır.

Yan dallar  liderle 45-60O açılı  olmalıdır. Lider ile dar   açı   yapan   dallar   ve  uygun   yayılış göstermeyen Gövdedeki   dallar  çıkartılmalıdır. Açı  genişletmek  için kürdan (dal ufaksa),biraz büyükse yayıcı ağaç parçacıkları, çubuklar  veya  çamaşır  mandalına  bağlı  beton ağırlıklar kullanılabilir.(Resim.6.2.2.) Ağaç ağırlıkları Ağustos sonunda çıkarılmalıdır. Yan  dalların  açısı  45O civarında olmalıdır. Yataydan 45O’den az olan dallar meyve ağırlığı ile daha da açısı genişler. Bu sistemde çok az  bağlama yapılır.

Dik büyüyen dallar dormant dönemde çıkartılır. Pinching tekniği (elle sürgün kopartma ) tepesi vurulan liderden yeni kenar sürgünleri 7-10 cm olur olmaz 2-3 rakip sürgün elle koparılır ve lider serbest bırakılır. Bu davranış Temmuz sonuna kadar her 14 günde bir tekrarlanır.

İkinci yıl budama;

 Martta liderle rekabet eden güçlü dalların çıkarılmasıyla ağacın dar piramit şekli korunmaya çalışılır. Kuvveti azaltmak için daha az budama yapılmalıdır. Dik sürgünler ve aşırı güçlü dallar çıkartılır. Dal keserken (o yerden dal çıkması isteniyorsa ) tırnaklı kesim yapmak gerekir. Eğer tekrar çıkmasını istemediğimiz bir dal ise düz kesimle çıkartılmalıdır. Ağaç aşırı kuvvetli ise meyveye yatıncaya kadar  hiçbir dalı çıkartmamalıyız. Yalnızca yaz budaması yapılmalıdır. Meyve tutumundan sonra 2-3 elma ağaçta kalabilir. Genelde ikinci yılda elmaların çoğu Haziran’a kadar çıkartılmalıdır. Fazla meyve ağacın vegetatif büyümesini yavaşlatır ve sonraki hayat süresini azaltır. Haziran da dallar düşeyle 45-60O’e az açı yapacak şekilde genişletilmelidir.

 Lider, dikim yılında budandıktan sonra tekrar budanmaz. Eğer gelişme zayıfsa ikinci yıl tekrar tepe kesimi yapılabilir. Liderle rekabet eden yan sürgünler geniş şekle teşvik etmek ve zayıflatmak için her 14 günde elle koparılmalıdır. Bu işlem sürgünler 7-10 cm olunca başlar ve Temmuz sonuna kadar devam eder. Dikim yılında yeterli dallanma yoksa (4’den az ise) tepeyi yeniden sürdürmelidir.
 

Üçüncü yıl budama

 2. yıldaki aynı işlemler yapılır. Lidere yerden  uzanabiliyorsa pinching tekniği uygulamasına devam edilir. Erken ilkbaharda ağacın üst kısmındaki yeni çıkan dalların açıları genişletilir. Uygun şekle getirilir. Lider direğe bağlanır. Haziran ortasına kadar lider 240 cm uzunluğunda olmalıdır. Seyreltme kesimleri yapılabilir. Tırnaklı  kesim yapmak gerekir. Ağaçta meyveler daha çok oluncaya kadar bilhassa dip kısımlardaki meyveler ve dallar da seyreltmeye başlanmamalıdır. Meyvenin büyümeyi kontrol ettiği unutmamalıdır. Budama yapılınca büyüme teşvik edilir. Durgun dönemde komşu ağacın birbirine değen dalları budanır. 2 ve daha yaşlı dalları piramit şeklinde yapmak daha az güçlü bir yan dal yapmak için geriye doğru kesilmelidir. Bir yaşlı dallar kesilmemeli, bu olay aşırı büyümeyi teşvik eder. Bu sistemde ağacın üzerinde meyve oluncaya kadar tepesi vurulmamalıdır ve lider meyve ağırlığı ile aşağıya çekilir.

İkinci büyüme sezonunun ilkbahar, Üçüncü yılın sonundaki durgun sezonda komşu ağacın birlikte büyüyen başlarında merkezi lidere rakip olan ve temas eden alçaktaki dalları kesilir. güçlü dallar çıkartılmalır.

Verim çağında budama;

Düşey eksen meyve bahçesi sisteminde verim çağında ağaç yüksekliği 300 cm civarındadır. Bu yüksekliğe gelen ağacın liderine 2 yöntemden biri uygulanır.

 

1- En üst dal telin diğer tarafına kıvrılabilir.

2- 2 yaşlı dallar üzerinde daha zayıf yan dala kadar geriye budanır.

(A) Ağaç uygun yüksekliğe gelince, merkezi lider kıvrılmalı ve direğe bağlanmalıdır

(B) Yeni bir lider oluşturmak için zayıf bir yan dal üzerinden geriye kesim yapılmalıdır.

 

Düşey eksen sisteminde en alttaki dallar daimidir ama iki yaşlı veya daha yaşlı dallar budama kesimleriyle periyodik olarak kısaltılır. Ağacın daha yukarı kısımlarında dar şekli korumak ve yeni dallar oluşturmak için lidere yakın kesimler yapılmalıdır. Başka bir dalı gölgeleyen dallar çıkartılmalıdır.

 

Budama Araçlarının Dezenfeksiyonu:

 

Budama yaparken kullandığımız aletler eğer dezenfekte edilmezse ağaçtan ağaca, bahçeden bahçeye hastalıkların bulaşmasında rol oynayabilirler. Çok basit yöntemlerle budama aletlerinin dezenfeksiyonu sağlanabilmektedir. Çamaşır suyu olarak bilinen Sodyum hypoklorid bu iş için kullanılan en pratik solüsyondur. Bu karışımla budamada kullandığımız makaslar, testereler vb. bir bahçeden diğerine geçerken veya hastalıklı olduğundan şüphelendiğimiz ağaçların budanmasından sonra temizlenmesi gerekmektedir. Böylece hastalıkların diğer ağaçlara ve bölgelere bulaşması önlenmiş olur

Budama Yaralarına Yapılacak İşlemler:

 

Kuvvetli gelişen ağaçlar zayıf gelişenlere göre yarayı daha çabuk kapatırlar. Yaralara, macun veya diğer dezenfektanlardan biri ile muamele edilir. İyi kesilmiş ve çabuk kapanan 5 cm. den küçük yaralara macun sürmek gerekmeyebilir. Yaralara sürülecek macun şöyle hazırlanır; 200 g. iç yağı eritilir. Daha sonra 200 g. balmumu , 200 g. reçine ve 100 g. zift katılır. Hazırlanan eriyik ateşten indirilir. 45 oC’ye gelince kadar içine yavaş yavaş alkol karıştırılır. Kabarma başlayınca  alkol karıştırma işlemine son verilir. Hazırlanan macun soğumadan kavanozlara doldurulur.

           
Budama Artıklarına Yapılacak İşlemler:

 

Budama artıkları üzerinde, hastalık ve zararlılar için kışlama ortamları oluşmakta, gelecek senenin enfeksiyon kaynağını oluşturmaktadır. Bahçedeki budama artıklarının ve yaprakların toplanıp yakılması sonucu gelecek senenin hastalık ve zararlı yönünden enfeksiyon kaynağının azalmasına neden olacaktır. Örneğin, elma yetiştiriciliği için önemli bir zararlı olan elma iç kurdu olgun larvaları, yazıcı böcekler, kırmızı örümcek erginleri vs. kışı budama artıkları, dökülen yaprakların alt kısımları vb. ortamlarda geçirirler.  

Kaynak:
Gökhan Öztürk
Ziraat Mühendisi
Eğirdir Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü

 

KAYNAKÇA:

1. BURAK, M.; M.,BÜYÜKYILMAZ ve F., ÖZ., 1999. Yaprağını Döken Meyve Türlerinde
Budama. Atatürk Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü. Yayın No.79.Yalova
2. YILMAZ,M., 1990. Meyve Ağaçlarında Budama. Çukurova Ziraat Fakültesi.Adana.
3. BARRIT,B.,H.,1992. Intensive Orchard Management. Good Fruit Grower. Yakima. Washington.

4. ÖZBEK,S.,1978.Özel Meyvecilik. Ankara Üniversitesi.Ders Kitabı.11.Ankara.

5. ÖZ,F., M.,BÜYÜKYILMAZ ve M.,BURAK,1995.Bodur Meyve Yetiştiriciliği. Atatürk Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü.Yayın No.73. Yalova.

Sayfa Başı     Önceki Sayfa