|
TOPRAĞIN
GENEL İYİLEŞTİRMESİ
-----------------------------------------------
1-DRENAJ:
Çoğu bitki suyun iyi drene edilmesini fakat
hızlı bir şekilde kaybolmamasını ister. Bu
istek daha çok erkenci bitkiler için
önemlidir.İdeal su tutulması;minerallerin
çevre sinin ince bir su tabakasıyla kaplı
olması ve organik minerallerin aralarının
havayla dolu olması durumudur.Kılcal kökler
mineralleri çevreleyip hem gerekli besinleri
absorbe edebilir ve hem de ihtiyaç
duydukları havayı teneffüs edebilirler.
Drenaj suyun akıp gitmesi için alınan
önlemler olmakla birlikte üst toprağa ilave
edilecek olan organik katkı maddesi veya
alçıtşı yada kireçtaşı gibi maddeler kilin
,kum gibi küçük topaklar halinde bir arada
tutulmasına sebep olarak toprağın drenaj
özelliğini geliştirecektir. Drenaj ,iklim
şartlarına göre toprak işlenerek ve
havalandırılarak da geliştirilebilir. Kuru
havada toprak işlendiğinde hem killi toprak
alete yapışmayacak yada yapışmalar olmayacak
ve hem de toprak parçalara kolayca ayrılacak
bu da toprağın kolay drene olmasını
sağlayacaktır.
Toprağa kum yada çakıl karıştırılarak da
toprağın drenajı geliştirilebilir çok
miktarda kum yada çakıl gerekecektir. Bu
pahalı bir yöntem olduğundan ancak küçük
alanlar için düşünülebilir.
2-HAVALANDIRMA:
Havalandırma birçok nedenden dolayı
önemlidir.Bu hem toprak drenajını
iyileştirir ve hem de bitki köklerinin ve
diğer toprakaltı organizmaların nefes
almasını sağlar.Havalandırma drenaj için
kullanılan yöntemlerin çoğu ile
sağlanabilir.
3-İŞLENEBİLİRLİK:
Bu ağır killi toprağın kolay çalışılabilir
hale getirilmesi demektir.Bu yine drenaj
için kullanılan yöntemlerle
geliştirilebilir.Bunun yanında toprağın
ihtiyaç duyduğu uygun organik katkı
maddelerinin ilavesi de gerekmektedir.
4-RENK:
Toprak rengi üzerinde ne kadar uzun süredir
tarım yapıldığına bağlı olarak değişim
gösterebilir.Asıl rengi, orijini olan ana
kayaya göre değişmekle birlikte içindeki
organik madde miktarı da bunu etkiler.Koyu
renkli toprakların nesiller boyunca
işlenmekte olduğu söylenebilir.Koyu renkli
topraklar ısıyı daha çabuk absorbe edecekler
ve daha yavaş soğuyacaklardır.Yani
İlkbaharda toprak daha erken ısınacaktır.Bu
durumda toprağın iyileştirilmesi demek
renginin koyulaştırılması anlamına
gelmektedir. Toprağın rengini koyulaştırmak
için havalandırılmış kurum kullanılmaktaydı
fakat günümüzde daha çok organik karışımlar
tercih edilmektedir.
4-SU TUTMA
Bu kumlu topraklarda bir problem olarak
karşımıza çıkar.Toprağın su tutma
kapasitesini artırmak için mümkün olduğu
kadar çok organik katkı maddesi
katılmalıdır.
Böylece toprağın su tutma kapasitesi artacak
bitki kökleri kuru havada da suyu
alabilecektir.
GÜBRELEME VE GÜBRE TÜRLERİ
-----------------------------------------------
Tarımsal üretimin artırılması için, toprak
işlenmeli, ekilmeli, sulanmalı, hastalık ve
zararlılarla mücadele edilmelidir. Bütün bu
işlemlerin yanı sıra bitkiyi besleyici,
üretimi artırıcı çarelere de başvurmak
gerekir. Bitkiler de insanlar ve hayvanlar
gibi gelişmeleri için beslenmek
zorundadırlar. Bitkiler besinlerinin büyük
bir kısmını topraktan kökleri vasıtasıyla
alırlar. Toprakta, yetiştirilen bitkilerin
ihtiyacını karşılayacak miktarda besin
maddesi yoksa, gübreleme vasıtasıyla toprağa
bitki besin maddesi verilmesi gerekir.
Toprak eğer beslenmezse, bir süre sonra
besin maddelerinin eksilmesi nedeniyle
üretim azalır. Yeterli ve kaliteli ürün
alabilmek için toprağın beslenmesi gerekir.
GÜBRE :
İçerisinde bir veya birkaç bitki besin
maddesini birada bulunduran bileşiklere
gübre denir.
GÜBRELEME :
Gübrelerin toprağa veya doğrudan doğruya
bitkiye verilmesi işlemine de gübreleme
denir.
Gübreler yapılarına göre işletme ve ticari
gübre olmak üzere iki gruba ayrılır.
İŞLETME GÜBRELERİ
İşletme gübrelerinin hayvan gübresi, yeşil
gübre, kemik unu, kan tozu, boynuz ve tırnak
tozu gibi çeşitleri vardır. Ancak işletme
gübreleri içerisinde en çok, hayvan gübresi
kullanılır.
AHIR GÜBRESİ
Ahır hayvanlarının ve katı dışkıları ile
yataklıklarının artıklarından oluşan
karışıma ahır gübresi denir.
FAYDALARI
Ahır gübreleri bitkilerin gelişimi için
gerekli besin maddelerini sağlar. Aynı
zamanda toprağın yapısını tarıma uygun hale
getirir. Toprağın fiziksel, kimyasal ve
biyolojik özelliklerini düzenler. Ahır
gübresinin toprağa verilmesi sonucu toprağın
su tutma kapasitesi artar, geçirgenliği
olumlu yönde etkilenir. Böylece ahır
gübresi, suyun toprak yüzeyinden bağımsızca
akmasına buharlaşmasına ve tarıma elverişli
toprakları taşıyıp götürmesine engel olur .
Gübreleme ile toprağın tarlada tutulması
erozyon tehlikesine karşı tedbir olarak
düşünülmelidir. Ahır gübrelerinin
uygulandığı topraklar daha kolay tava gelir
ve işlenmesi kolaylaşır. İnce yapılı kumlu
toprakların parça bağlılığını gevşetir, hava
boşluklarını artırır ve toprağa bitki
gelişimi için uygun bir yapı kazandırır.
Ahır gübrelerinin nemli özelliklerinden biri
de zengin mikro-organizma kaynağı olmasıdır.
Toprakla karıştırılan ahır gübresi,
topraktaki mikro-organizma sayısını ve
etkinliğini artırır, biyolojik değişimlerin
hızlandırılmasını sağlar. Hayvanlar
yedikleri yemlerdeki besin maddelerinin
ancak 45'inden yararlanabilirler. Yemde
bulunan bitki besin maddelerinin yarısından
fazlası dışkı ile ahır gübresine geçer. Bu
nedenle ahır gübreleri içerdikleri besin
maddelerinden dolayı, bitki için de zengin
bir besin kaynağıdır.
BESİN MADDELERİ
Ahır gübrelerinin içerdiği bitki besin
maddeleri, elde edildikleri hayvanın türüne
göre farklılıklar gösterir. Koyun ve
tavuktan elde edilen ahır gübrelerinin besin
maddesi kapsamı, sığır ve beygirden elde
edilen gübrelere oranla daha yüksektir. Genç
hayvanların gübreleri azot, fosfor, potasyum
ve kalsiyum gibi bitki maddeleri açısından,
yaşlı hayvanlardan elde edilen gübrelere
göre daha düşüktür. Çünkü genç hayvanlar,
kemik ve kas yapılarını geliştirmek için
besin maddeleri ile proteinlere daha fazla
gerek duyarlar ve kullanırlar.
AHIR GÜBRELERİNİN BİTKİLERE YARARI
Ahır gübresinin bitkilere yararlı olabilmesi
için, içerdiği karbon/azot oranı büyük önem
taşır. Bu oran yataklıkla birlikte taze
sığır dışkısında 60/1 beygirde ise 40/1 dir.
İyi bir ihtimar ve yanma ile gübredeki
karbon/azot oranının 15/1 veya 20/1'e
düşürülmesi gerekir. Ahır gübresi taze halde
toprağa verilirse yüksek olan karbon/azot
oranından dolayı, bitki bundan yararlanamaz,
toprakta kurur. Bu nedenle ahır gübresinin
ihtimarı ve fermantasyonu gerekir. Ahır
gübresindeki organik madde ve besin
maddeleri kaybını önlemek için, gübre
tarlaya verilir verilmez pullukla toprak
altına gömülmelidir. Aksi halde, gübre
tarlada bekletilme süresine bağlı olarak
değerinden çok şey kaybeder.
YEŞİL GÜBRE
İşletme gübrelerinden biri de yeşil
gübredir. Yeşil gübre baklagil cinsi
bitkilerinden seçilir. Baklagiller havanın
azotundan yararlanarak, köklerinde azot
depolayan ve toprağın azotça zenginleşmesini
sağlayan bitkilerdir.
TİCARET GÜBRELERİ
Gübreler içerisinde en sıklıkla kullanılan
tür, ticaret gübreleridir. Gübre bayilerinde
satılan ticaret gübreleri, bileşimlerinde
bir veya birden fazla bitki besin maddesini
birarada bulundurur. İşletme gübrelerinden
farklı olarak yüksek miktarda bitki besin
maddesi içerir ve suda kolayca çözünürler.
ÇEŞİTLERİ
Ticaret gübreleri içerdikleri besin
maddelerine göre;
Azotlu
Fosforlu
Potasyumlu
Kompoze gübreler olarak 4 ana gruba
ayrılırlar.
AZOTLU GÜBRELER
Amonyum sülfat, Amonyum nitrat ve Üredir.
Şimdi bu gübreleri kısaca tanıyalım.
Amonyum Sülfat: Amonyum sülfat, beyaz
renklidir. Ve toz şekere benzediği için halk
arasında şeker gübre olarak da bilinir. Kimi
zaman açık yeşil, açık mavi veya grimsi
yeşil renkli de olabilir. Terkibinde % 21
azot bulunan amonyum sülfat, asit
reaksiyonlu topraklarda uzun süre
kullanılırsa asitlenme yapabilir. Bu nedenle
amonyum sülfat yerine amonyum nitrat
kullanılmalıdır.
Amonyum Nitrat: Amonyum nitrat, kireç ihtiva
eder ve 100 kilosunda 20 ile 26 kg arasında
saf azot vardır.
Üre: Azotlu gübrelerden üre, içerisinde en
fazla azot bulunduran gübredir. 100
kilogramında 45-46 kilo saf azot bulunur.
Suda tamamen erir, beyaz renkli ve yuvarlak
tanelidir. Üre bütün bitkilere rahatlıkla
uygulanır. Sonbahar ve İlkbahar
gübrelemelerinde, bitkinin gelişme
dönemlerinde de kullanılabilir. Ürenin
fazlaca verilmesi gerektiği durumlarda,
verilecek miktar birkaç kısma bölünerek
uygulanmalıdır.
FOSFORLU GÜBRELER
Süperfosfat ve Triple süperfosfat olmak
üzere iki çeşittir.
Süperfosfat: Süperfosfat danecikler halinde
yani granül görünümdedir. Açık gri veya boz
renkli olan süperfosfat içerisinde % 16-18
oranında suda eriyebilen fosfor asidi
vardır.
Triple süperfosfat: Fosforlu gübrenin diğer
bir çeşidi de triple süperfosfattır. 100
kilogramında 43-46 kilo arasında fosfor
asidi vardır. Kirli beyaz veya gri
danecikler halindedir. Uzun süre rutubetli
yerlerde saklandığında su çekerek
topaklaşır. Eğer topaklaşmış ise bu kesekler
kırılarak kullanılabilir.
POTASYUMLU GÜBRELER
Ticaret gübrelerinin potasyum içerenleri de
iki tanedir. Bunlar;
Potasyum sülfat ve Potasyum nitrattır.
Yurdumuz toprakları genelde potasyum
bakımından yeterli durumda olduğundan,
potaslı gübre tüketimi de sınırlıdır.
Potasyum sülfat % 48-52 oranında potasyum
bitki besin maddesi içerir. Potasyum nitrat
ise % 46 oranında potasyum bitki besin
maddesi içermektedir. Potasyumlu gübreler
ancak, toprak analizi yaptırıldıktan sonra
verilen tahlil sonuçlarına göre ihtiyacı
olan yerlerde, uygun miktarda
kullanılmalıdır.
KOMPOZE GÜBRELER
Kompoze gübreler birden fazla bitki besin
maddesini bir arada bulundururlar. Kompoze
gübrenin içerisindeki bitki besin maddeleri
azot, fosfor, potasyumdur. Bunlar sırasına
göre % olarak ifade edilir. Örneğin 15-15-15
terkibindeki bir kompoze gübrenin 100
kilogramında 15 kilo saf azot, 15 kilo
fosfor, 15 kilo da potasyum oksit var
demektir.
Diamonyum fosfat: Diamonyum fosfat
20-20-0, 26-13-0 ve 15-15-15 terkibindedir.
Diamonyum fosfat fosfor ve azot gibi iki
önemli bitki besin maddesini içerir. Koyu
gri veya kirli beyaz renkli danecikler
halindedir. içerisinde her bir kilo azota
karşılık, yaklaşık 3 kg fosfor bulunur.
Bütün bitkilerde kullanılabilir. Diamonyum
fosfatın 100 kilosunda yaklaşık olarak 65-70
kg. saf bitki besin maddesi vardır. 20-20-0
terkibindeki kompoze gübrenin 100 kilosunda,
20 kilo saf azot, 20 kilo saf fosfor var;
potasyum ise yok demektir. Gri-kahverengi
granüller halindedir. Uygun şartlarda uzun
süre saklanabilir ve her türlü toprakta
kullanılabilir. 15-15-15 şeklindeki kompoze
gübrede azot, fosfor ve potas gibi temel
bitki besin maddeleri vardır. Bu gübrenin
100 kilogramında 15 kilo saf azot, 15 kilo
fosfor, 15 kilo potas vardır.
AŞILAMA
Gübreleri incelerken bitkilerde ürün
veriminin ve kalitesinin artırılmasında
özellikle baklagiller için uygulanan aşılama
yönteminden de söz etmek gerekir.
Baklagil bitkileri havadaki serbest azotu
kendi başlarına kullanamazlar, bunun için
gerekli bakterilerin toprakta bulunmaları
şarttır. Eğer toprakta bakteri yoksa,
baklagil tohumları ekilirken bu tohumların
hazırlanan mikrobiyal gübre veya nodozite
bakteri kültürü ile kaplanması gerekir. İşte
bu işleme de AŞILAMA denir.
Baklagil tohumları aşılanarak ekilirse bitki
köklerinden gelişmenin erken dönemlerinde
nodozitler oluşur. Özellikle azot eksikliği
görülen topraklarda, bitkiyi aşılamanın
yararları belirli şekilde görülür.
Ayrıca toprağa uygulanacak azotlu gübreden
de kazanç sağlanmış olur. Baklagil bitkileri
için kullanılacak bakteri kültürleri,
ekimden 1-2 ay önce Toprak Gübre Araştırma
Enstitülerinden veya Köy Hizmetleri
Araştırma Enstitülerinden sağlanabilir.
Gübreleme şekilleri:
Gübre toprağa, banda verme, serpme, üstten
veya yandan gübreleme, püskürtme, damla
sulama şekillerinden hangisi uygunsa o
şekilde verilir. Gübreyi yukarda belirtilen
şekillerden biri ile uyguluyorsak uygulamaya
geçmeden önce, ne miktarda verileceğinin
belirlenmesi önemli bir konudur.
Gübrenin az veya fazla verilmesinin pek
yararı olmayacağının da bilinmesi gerekir.
En uygun gübre türüne ve miktarına karar
verebilmek için, mutlaka ekilecek tarladan
toprak örneği alınmalı ve tahlil
yaptırılmalıdır.
Toprağa uygun gübrenin cins ve miktarını
tespit eden laboratuarlar, toprak analizi
yolu ile raporlar hazırlayarak çiftçiye
yardımcı olurlar. Laboratuarlarda toprak
örnekleri, kimyasal yollarla analiz edilir.
TOPRAK ANALİZİ
Toprak analizi ile toprak içerisindeki
bitkiye yarayışlı bitki besin maddeleri,
Potasyum, fosfor ve kireç miktarları
belirlenir. Toprağın ihtiyacı olan gübreler,
bir rapor halinde düzenlenerek çiftçiye
ulaştırılır. Böylece bitkide toksik etki
yapacak kadar, aşırı gübre kullanımında
önüne geçilir. Gübre kullanımında en
ekonomik yol toprak analizidir. Bunun için
yapılması gereken tek şey kurallara uygun
olarak alınan toprak örneğinin
laboratuarlara ulaştırılmasıdır.
TOPRAK ÖRNEĞİ ALMAK
Toprak örneği alınırken tek yıllık veya çok
yıllık bitkilerden hangisi ekilecekse ona
uygun olan yöntem seçilmelidir. Tek yıllık
bitkilerde toprağın 20 cm derininden örnek
alınır. Çok yıllık bitkilerde ise toprağın
derinlemesine örneklenmesi gerekir. Toprak
örneği 20-40-60 cm derinliklerden
alınabileceği gibi, gerekli görülürse 90 ve
120 cm derinden de alınabilir. Toprak örneği
alınırken, toprak yüzeyi temizlenir ve kürek
istenilen derinliğe kadar batırılır. İlk
alınan toprak bir kenara konur. İkinci
alınan toprak ise temiz bir leğene
boşaltılır. Tarlada zik-zaklar çizerek
topraklar biriktirilir. En son topraklar
paçal yapılır ve torbalanır. Alınan toprak
örneğinin 1 kg'dan az olmamasına dikkat
edilmelidir. Bir kağıda, ad, soyad, toprak
örneğinin nereden alındığı gibi bilgiler
yazılar örnek torbasının içine konulur.
Etiketler mutlak kurşun kalemle
yazılmalıdır. Torba muayyen bir yerinden
delinerek, nemin kağıdı parçalamasına engel
olunmalıdır. Alınan bu örnekler, laboratuara
gönderilir. Laboratuar sonuçlarına göre,
uygulanacak gübre cins ve miktarı tespit
edilmiş olur.
Kaynak:
Tarım Bakanlığı Yayınları
TEKNİK METİN YAZARLARI
Doç. Dr. İbrahim GEDİKOĞLU
Zir. Yük. Müh. Fikret EYÜPOĞLU
Doç. Dr. Naci KURUCU
Dr. Süleyman ALTINTAŞ
Editör Zir. Yük. Müh. Erdem ÖNER |
