SULAMA TEKNİKLERİ
Tarım alanlarının
sulanmasıyla ilgili bilgi edinmek için önce toprakta
bulunan suyun davranışı yada suyun toprakta bulunuşu
ile ilgili bilgi edinmemiz gerekmektedir.
Toprak suyunu aşağıdaki
gibi sınıflandırabiliriz.
1.
Sızan su
2. Tutulan su
3. Taban suyu
4. Durgun su
Sızan su
: Su ile doygun bir
toprakta suyun bir kısmı yer çekiminin etkisiyle
derinlere doğru sızar. Bu sızma toprağın geniş
gözeneklerinden ve makroporlardan olmaktadır. Sızma
yaklaşık 0-1,3 atm basınç altında gerçekleşir.
Tutulan su : sızan su hareketinin sona erdiği andan
itibaren toprakta tutulan su miktarıdır.
Taban
suyu: sızan su geçirimsiz bir tabakaya rastlarsa
daha derinlere sızamayarak toprak gözeneklerini
doldurur. Sonrada geçirimsiz tabakanın eğimine, bazı
yerlerde de arazinin eğimine bağlı olarak hareket eder.
Durgun
su : Toprakta geçirimsiz
tabakaya rastlayan su hareket edemediği zaman durgun
suyu oluşturur.
Toprak Nem Sabiteleri
a. Doygunluk noktası
b. Tarla kapasitesi
c. Daimi solma yüzdesi
d. Higroskopik sabite
e. Fırın kuru toprak
Doygunluk noktası: Toprak gözeneklerinin tamamen
su ile dolu olduğu durumdaki nem düzeyidir.
Tarla
Kapasitesi: Sızan suyun tamamen sızdığı yani sızma
işleminin durduğu andaki nem düzeyidir. Pratik olarak
1/3 atm tansiyonla tutulan nem değeri olarak ifade
edilebilir. Tarla kapasitesi ile daimi solma yüzdesi
arasındaki nem düzeyi bitkilerin faydalanabildiği nem
düzeyidir.
Daimi
solma yüzdesi: Sulandıklarında bitkilerin tekrar
kendilerine gelemeyecek şekilde solma göstermeye
başladıkları nem düzeyidir.
Sulama
uygulamaları açısından bu 3 nem sabitesi büyük önem arz
etmektedir.
3.
Faydalılık Açısından Toprak Suyu
Faydalılık açısından toprak suyu ;
a. Yarayışsız su
b. Yarayışlı su
c. Fazla su olarak sınıflandırılabilir.
15 atm’den yüksek tansiyonlarla tutulan sular yarayışsız
su olmaktadır. Tarla kapasitesinin altındaki sularda
toprağın tüm gözeneklerini doldurduğundan havalanma
sorunları oluşturur ve topraktan hızla uzaklaştırılması
gereken sulardır.
Yukarıda
da belirtildiği gibi tarla kapasitesi ile daimi solma
yüzdesi arasındaki su bitkiler için yarayışlı sudur.
Yarayışlı nem kapasitesi sulama zamanının tespiti ve
sulama dozunun ayarlanması bakımından önemlidir. Ancak
bitki-toprak etkileşimleri ve bunların kök bölgesi
derinliğine etkisi ve iklim faktörlerindeki
kararsızlıklar nedeniyle sulama için tavsiye edilen
zaman farklılıklar göstermektedir. Kabaca toprağın su
kapasitesinin % 25-75 oranında tükenmesi aralığında
sulama yapılması tavsiye edilir. özet bir ifade ile
toprak neminin tarla kapasitesi civarında optimum
yarayışlılığa sahip olduğu, nem miktarı azaldıkça
yarayışlılığının azaldığı ve daha daimi solma yüzdesine
gelmeden bitki gelişmesinin önemli ölçüde zarar gördüğü
söylenebilir. Bu sebeple toprak yarayışlı neminin
tükenmesini veya daimi solma yüzdesine ulaşmasını
beklemeden sulama yapılması gerekir.
Sulama
zamanının belirlenmesinde gözlemlerden
yararlanılabileceği gibi, bitkinin solma belirtileri
göstermesi, yapraklarının normalden daha koyu yeşil bir
renk alması suya ihtiyaç duyduğunu gösterir. Ancak bu
asamaya gelmiş bir bitkide ciddi hasarlaşmalar meydana
gelebilir. öte yandan gözlemle sulama zamanı tespiti de
her zaman yanıltıcı olabilir. Objektif olarak sulama
zamanının belirlenmesinde tansiyometreler pratik olarak
kullanılabilir.
4.
Sulama Yöntemleri
a. Yüzey
Sulama Yöntemleri:
Adi
salma sulama yöntemi : Bu yöntemde su tarla
hendeklerinden saptırılarak toprak yüzeyini devamlı bir
tabaka halinde kaplayacak şekilde tarla yüzeyinde
rasgele yayılmaya bırakılır. isçilik masraflarının ve
sulama kültürünün az olduğu yerlerde geniş oranda
kullanılır.
Tarla
laterallerinden salma usulü sulama: Adi salma
yönteminin bir değişik şekli olup, sulama suyu tarla
laterallerinden taşırma suretiyle tarlaya verilir.
Adi
tava usulü sulama: Bu yöntemle sulama etrafı
şeddelerle çevrili düz parsellere büyük akis debilerinin
verilmesi ile yapılır. özellikle düz ve düze yakin
arazilerin sulanmasında uygundur.
Uzun
tava yöntemi: Bu yöntemin esasi, tarlanın azami
meyil istikametinde uzun şeritlere ayrılması ve bunların
aralarının şeddelerle bölünmesidir. şeritlerin üst
basından sevk edilen su ince bir tabaka halinde ve
şeddelerle kontrol edilerek aşağı doğru akar. Bu tip
sulama yöntemleri gittikçe artan su sorunu dikkate
alındığında uygun değildir. Günümüzde su kaynaklarının
en ekonomik şekilde kullanılabileceği yöntemler gittikçe
önem kazanmaktadır. Bu konu dikkate alındığında suyun
ancak çok bol olduğu durumlarda uygulanabilir.
b.
Yağmurlama Sulama Yöntemi:
Yağmurlama sulama yönteminde su doğal yağışa benzer
biçimde toprak yüzeyine serpilmek suretiyle uygulanır.
Bu yöntemde su kapalı borularla mekanik püskürtücülere
kadar tasinir ve püskürtücülerden suyun toprağa
yağdırılması küçük orifis ve memelerle basınç altında
yapılır. Sistemin çalışması için gerekli basınç
genellikle pompalarla saglanir. Bunun yanında su
kaynağının sulama alanından yeterince yüksek olması da
gerekli basıncı sağlayabilir.
c. Mini
sprink Yöntemi ile sulama
Yağmurlama sulama ile damla sulama arasında bir yöntem
olup, ince borularla tarlaya dağıtılan su küçük
yağmurlama baslıkları ile araziye dağıtılır. Sabit bir
sistem değildir gerektiğinde toplanabilir.
d.
Toprak Altı Sulama Yöntemi
Toprak
altı sulama sun’i yolla toprak altına su ilavesiyle
taban suyu seviyesinin düzenleme faaliyeti olarak
tanımlanabilir. Bu yöntemde su seviyesi kök bölgesinde
su ve hava miktarının en iyi şekilde kombine edilmesini
sağlayacak yükseklikte muhafaza edilmelidir.
e. Damla
Sulama Yöntemi
Damla
sulama intensif sulu tarımda kullanılmak üzere
geliştirilmiş olan bir yöntemdir. Damla sulaması toprak
yüzeyine veya yüzeyin hemen altına yerleştirilen küçük
çaplı orifis yardımıyla arıtılmış suyu toprak yüzeyine
veya içerisine veren bir sistemdir. Bu sistem suyun
belirlenmiş bir desene alçak basınç altında verilmesine
imkan sağlar. Bu sistemin çalıştırılması için gerekli
olan basınç yağmurlama sistemindekinden daha azdır. Bu
sistemde su yaygın boru ağı aracılığı ile her bitkiye
kadar götürülür. öte yandan bitkilere verilecek gübreler
de sulama suyu ile birlikte verilebilir (fertigation).
Kısacası sistemin esasi bitkinin ihtiyaç duyduğu su ve
besin maddesi miktarını optimum seviyede tutmaktır. Klon
anaçları ile tesis edilmiş bahçeler için en uygun sulama
sistemi damla sulama kısmen de mini-spring sulama
sistemidir. Salma sulamada arazi yüzeyinde göllenmeler
oluşmakta ve özellikle MM 106 gibi kök boğazı
çürüklüğüne hassas anaçlarda kurumalar
görülebilmektedir. öte yandan işgücünden tasarruf
edilmesi, sulama ve gübreleme etkinliğinin artırılması,
sulama suyundan tasarruf edilmesi gibi üstünlükleri
nedeniyle damla sulama sistemi tercih edilmelidir.
Hüseyin
AKGüL (Ziraat Yüksek Mühendisi)
|
